هشت کتاب سهراب سپهری

ﺳﺎلﺷﻤﺎر زﻧﺪگی ﺳﻬﺮاب سپهری؛ «وﺳﻴﻊ ﺑﻮد و ﺗﻨﻬﺎ و ﺳﺮﺑﻪزﻳﺮ و ﺳﺨﺖ»

ﺳﻬﺮاب سپهری در ﭼﻬﺎرم دی ۱۳۰۷ در ﻛﺎﺷﺎن ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪ. ﭘـﺪرش، اﺳـﺪاﷲ، ﻛﺎرﻣﻨـﺪ ادارۀ ﭘﺴﺖ و ﺗﻠﮕﺮاف ﺑﻮد ﻛﻪ در آﻏﺎز ﺟﻮانی ﺑﻪ ﻓﻠﺞ ﻣﺒﺘﻼ ﺷﺪ و دﻳﮕﺮ ﻗﺎدر ﺑـﻪ ﻛـﺎرﻛﺮدن ﻧﺒـﻮد. ﺑﻪﻧﺎﭼﺎر ﻫﻤﺴﺮش »ﻣﺎهﺟﺒﻴﻦ« ﻛﺎر ﺷﻮﻫﺮ را در آن اداره ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﺮﻓـﺖ و ﺳﺮﭘﺮﺳتی و ادارۀ ﻓﺮزﻧﺪان و ﺷﻮﻫﺮش ﻧﻴﺰ ﺑﺮ دوش او اﻓﺘﺎد. ﺳﻬﺮاب سپهری ﺗﺤﺼﻴﻼت اﺑﺘﺪایی را در زادﮔـﺎه ﺧﻮد در دﺑﺴﺘﺎن ﺧﻴﺎم و دورۀ اول دﺑﻴﺮﺳﺘﺎن را در دﺑﻴﺮﺳـﺘﺎن ﭘﻬﻠـﻮی در ﻛﺎﺷـﺎن ﮔﺬراﻧـﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﺮای ﺗﺤﺼﻴﻞ در ﻫﻨﺮﻛدۀ ﻧﻘﺎشی رهسپار ﺗﻬﺮان ﺷـﺪ. ﭼﻨـﺪ ﻣـﺎهی ﭘـﻴﺶ از ﻛﻮدﺗـﺎی ۲۸ ﻣﺮداد، یعنی ﺧﺮداد ۱۳۳۲، دورۀ نقاشی را ﺑﻪﭘﺎﻳﺎن رﺳﺎﻧﺪ. ﻋﻼﻗـﻪ ﺑـﻪ ﺷـﻌﺮ و ﻧﻘﺎشی در ﺳﻬﺮاب ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻫﻢ رﺷﺪ میﻳﺎﻓﺖ. ﺗﻠﻔﻴﻖ ﺷﻌﺮ و ﻧﻘﺎشی در ﭘﺮﺗﻮ اﻧﺰواﻃﻠبی و ﺗﻤﺎﻳـﻞ ﺑـﻪ ﻋﺮﻓﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘمی ﻫﻢ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ او رﻗﺖ اﺣﺴﺎس و ﻧﺎزک­بینی ﻫﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪای میﺑﺨﺸﻴﺪ و ﻫﻢ ﻧﻘﺎشی او را ﺑﻪ ﻧﻮعی ﺻﻤﻴﻤﻴﺖ ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ ﻧﺰدﻳﻚ میﻛﺮد. ﺳﻔﺮهای ﺳﻬﺮاب ﺑﻪ ﻏﺮب و ﺷﺮق ﻋﺎﻟﻢ و دﻳﺪار از رم، آﺗﻦ، ﭘﺎرﻳﺲ، ﻗﺎﻫﺮه، ﺗﺎجﻣﺤﻞ، و ﺗﻮﻛﻴﻮ برای او ﺑﻴﺶﺗﺮ ﺳﻠﻮک روحی و ﺳﻴﺮ اﻧﻔﺲ ﺑﻪﺣﺴﺎب می آﻣﺪ ﺗﺎ ﮔﺸﺖوﮔﺬار و ﺟﻬﺎندﻳﺪگی. آﺷـﻨﺎیی سپهری ﺑـﺎ ﻓﻜـﺮ و اﻧﺪیشۀ ﺑﻮدایی و ﺳﻔﺮ او ﺑﻪ ﻫﻨﺪ و ژاﭘﻦ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺟﻠﻮهایی از ﺳـﻴﺮت ﻋﺎرﻓﺎﻧـﻪ و ﭘﺎرﺳـﺎﻳﺎﻧﻪ در ﻫﺮ ﺷﻌﺮ او ﻣﺘﺠلی ﺷﻮد.

ﺳﻬﺮاب سپهری در دهۀ ۱۳۳۰ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻧﻘﺎشی ﻧﻮﭘﺮداز ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪ. ﻛﺎر ﺷﻌﺮ را از ﻛﻮدکی آﻏﺎز ﻛﺮده ﺑﻮد. در ﺳﺎل ۱۳۳۰ ﺑﺎ ﭼﺎپ اوﻟﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮ ﺷﻌﺮش ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻣﺮگ رﻧﮓ ﺑـﻪﻃـﻮر ﺟﺪی وارد ﻋﺮصۀ ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺷﺪ (ﻳﺎﺣﻘﻲ، ۱۳۷۹:۱۲۹).

در ۱۳۳۳ مجموعۀ دﻳﮕﺮی از اﺷﻌﺎر او ﺑﻪ ﻧﺎم زندگی ﺧﻮابﻫـﺎ ﺑـﻪﭼـﺎپ رﺳـﻴﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺛﺮ او ﺗﻔﺎوتهایی داﺷﺖ. ﻣﺠﻤﻮﻋﻪهای «آوار آﻓﺘﺎب» و «ﺷﺮق اﻧﺪوه»، ﻛﻪ ﺑﻴﺶﺗﺮ از آﺛﺎر ﻗﺒلی او ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ، در ۱۳۴۰ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ. «ﺻﺪای ﭘﺎی آب» ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ از دﻓﺘﺮهای ﻫﺸﺖﮔﺎنۀ ﺷﻌﺮ سپهری اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮ آن را در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ۱۳۴۳ در ﻗﺮیۀ ﭼﻨﺎر ﻛﺎﺷﺎن ﺳﺮود و در آﺑﺎن ۱۳۴۴ در ﻓﺼلنامۀ آرش ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد (ﻋﺎﺑﺪی، ۱۳۷۹: ۱۸۶).

در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪهای ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ سپهری گاهی ﻃﻨـﻴﻦ صدای ﻧﻴﻤـﺎ ﺷـﻨﻴﺪه میﺷـﻮد، اﻣـﺎ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪهای ﺑﻌﺪی او ﻧﻈﻴﺮ «ﺻﺪای ﭘﺎی آب»، «ﻣﺴﺎﻓﺮ»، «ﺣﺠﻢ ﺳﺒﺰ»، و «ﻣـﺎ ﻫـﻴﭻ ﻣـﺎ ﻧﮕـﺎه» ﻫـﻴﭻ ﺻﺪایی ﺟﺰ ﺻﺪای آﺷﻨﺎی ﺧﻮد او ﺑﻪﮔﻮش نمیرﺳﺪ. مجموعۀ اﺷﻌﺎر او در ۱۳۵۶ ﻳﻚﺟﺎ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪای ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻫﺸﺖﻛﺘﺎب ﭼﺎپ ﺷﺪ.

سپهری در روز دوم اردﻳﺒﻬﺸﺖ ۱۳۵۹ در ۵۲ ﺳﺎﻟگی ﺑﺮ اﺛﺮ اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎری ﺳﺮﻃﺎن ﺧﻮن در ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎن ﻣﻬﺮ ﺗﻬﺮان درﮔﺬﺷﺖ و ﭘﻴﻜﺮش در ﺻﺤﻦ اﻣﺎﻣﺰاده ﺳﻠﻄﺎن علی ﻣﺤﻤﺪﺑـﺎﻗﺮ(ع) در روﺳﺘﺎی ﻣﺸﻬﺪ اردﻫﺎل برای ﻫﻤﻴﺸﻪ آرﻣﻴﺪ (ﺑﺮﻗﻌﻲ، ۱۳۷۳:۱۸۲۷).